جغرافیای تاریخ و تاریخ اجتماعی و فرهنگی غزنه از ورود اسلام تا آغاز حمله مغول

غزنه از شهرهای ایالت زابلستان قدیم به شمار می رفت که در دوران پیش از اسلام مهد تمدن های مهمی چون یونانی، کوشانی و هپتالی بوده است. با فتح سیستان و زابلستان توسط سپاهیان مسلمان، این شهر به یک پایگاه نظامی تبدیل شد. خاندان لُویَکان از بقایای حاکمان پیش از اسلام، در سه قرن نخست هجری به عنوان خراجگذار صفاریان و سامانیان در حکومت غزنه و زابلستان باقی مانده بودند. این شهر در قرن چهارم هجری پایتخت حاکمان مسلمان شد و همسایگی با سرزمین هند، غزنه را به یک پایگاه نظامی برای حمله های مکرر به هند تبدیل کرد. غزنه در قرن پنجم به سبب حضور غزنویان، پیشرفت های چشمگیری داشت. سرازیر شدن غنایم و ثروت های بی شمار هند و ورود بردگان هندی، هم سبب رونق تجارت و اقتصاد غزنه می شد و هم نیروی انسانی لازم را برای حاکمان مسلمان تامین می کرد. در این دوره بناهای جدید و مجلل با سبک معماری اسلامی احداث گردید. حضور شاعران و ادیبان فارسی زبان در دربار غزنه، باعث ارتقاء سطح ادبی و فرهنگی آنجا شد. این شهر، در انتقال مفاهیم فرهنگ اسلامی و ادب فارسی به نواحی مسلمان نشین هند اهمیت بسزایی یافت. از قرن چهارم، به تدریج اسلام دین رسمی و غالب مردم غزنه شد. گروه هایی از غیر مسلمانان مانند یهودیان و مسیحیان نیز حضور داشتند. با ضعف حکومت غزنویان از اواخر قرن پنجم، سرانجام غزنه توسط غوریان تصرف و به آتش کشیده شد. این شهر نیمه ویران از یورش سپاه مغول نیز بی نصیب نماند. هم اکنون استانی با نام غزنی در افغانستان است که در فاصله پنج کیلومتری ویرانه های شهر غزنه قدیم قرار دارد